Orhan Pamukla aramızda mistik bir bağın olduğuna artıq inanıram. “Mənim adım Qırmızı” əsərini əlimə aldığım gün anam qırmızı yun sap alıb, mənə sviter hörməyə başlamışdı. “Məsumiyyət muzeyi“nin ilk səhifəsində isə Orxan – müəllif deyil, ərim – 8 Mart Beynəlxalq Qadınlar Günü münasibətilə mənə sırğa almışdı. Romantik səslənə bilər, amma “Pamuk” əlamətlərinə etinasızlığımı davam etdirmək niyyətindəyəm. Və bu dəm ailə içində tez-tez işlətdiyimiz ifadə yadıma düşür: “Allah seni seveydi de, böyle yaratır mıydı?!” Ritorik suallarla dolu həyatımız var.
Özümə belə bir sual verməli oldum: Görəsən müəllif qəsdən bu qədər uzunçuluq edirdi ki, oxucuların əksəriyyəti kimi mən də hər fəslin sonunda Füsunun ölməsini arzulayım? Qarğış bacarığımı “Upper intermediate” səviyyəsindən “Advanced” səviyyəsinə kimi yüksəldə bildim. Nənəm görsə, fəxr edərdi.
Sonluq o qədər gözlənilən idi ki, bir ara bütün qarğışlarımı geri götürüb, qeyri-adilik üçün Füsunun sağ qalmasını istədim. Amma finalın “İbrahim Tatlıses filmlərinin sonluğu” kimi olması əsər boyu Pamukun araşdırdığı Yeşilçam filmlərinin haqqını verdi.
“Eşqin və İstanbulun romanı” adlandırılan bu əsərdə nə eşq gördüm, nə İstanbul. Eynilə Markezin vəbanın və eşqin olmadığı “Vəba günlərində eşq” romanı kimi. Süjetdə oxşar cəhətlər var idi: uzun illər boyu bir qadını gözləmək. Pamukun “intizarı” magik-realizm nümayəndəsi olan Markezdən daha magik gəldi.
Bəlkə türk yazıçılarını sevməməyimin əsas səbəbi ortaq nostalji hisslərimizin olmamasıdır? Təsvir edilən hadisələrdən mənim xatirələrimlə uzlaşan yalnız qazlı içkilərin sürətli şəkildə bazara girməsi, reklam sənayesinin inkişafı oldu. Romanda yer alan bütün adət-ənənələr, vərdişlər – hamısı mənə yad idi. “Yeralaş”ın bir seriyasını bütün bu kitaba dəyişmərəm. Bununla belə, Pamukun “Mənim adım Qırmızı“da olduğu kimi burada da böyük bir tədqiqat işi aparması təqdirəlayiqdir.
Zəngin oğlan Kamalın boğulduğu kübar cəmiyyətdən qaçmaq üçün uydurduğu Füsun eşqi “Titanik” filmində Rouzun varlı qadınlarla əyləşdiyi stoldan qalxıb qaçışını xatırlatdı. Ancaq xilas olmaq üçün hər iki qəhrəmanın əl atdığı vasitə də onları boğulmağa sürükləyirdi. Bəlkə mənəvi boğulma, fiziki boğulmadan daha çətindir?
Əsərdə müəllifin və müəllifin əsələrindən birinin qəhrəmanlarının (“Cevdet beyin oğulları“) yer alması xoşuma gəldi:
Bir zamanlar zengin olup da servetlerini beceriksizce kaybeden pek çok aile gibi Pamuklar da içlerine çekilmişlerdi, yeni zenginler karşısında huzursuzluğa kapılıyorlardı. Güzel annesi, babası, ağabeyi,amcası ve kuzenleriyle oturan, durmadan sigara içen yirmi üç yaşındaki Orhan’da, sinirli ve sabırsız olmasından ve alaycılıkla gülümsemeye çalışmasından başka kayda değer bir şey göremedim.
Bir masada İstanbul’un ilk Müslüman zengin tüccarlarından merhum Cevdet Beyin oğulları, kızı ve torunlarıyla oturup fotoğraf çektirdim.
83 fəsillik kitabda ən bəyəndiyim fəsil “Onu Bana Hatırlatan Sokaklar” oldu. Xəritədə küçələrin xatirələrə görə təhlükə şkalasına əsasən rənglənməsi yaxşı ideya idi.
O günlerde bütün gücümle kafamda canlandırmaya ve benimsemeye çalıştığım yeni Nişantaşı haritasını sergiliyorum burada. Kırmızıyla boyalı yerlere ve sokaklara girmeyi kendime kesinlikle yasaklamıştım. Valikonağı ile Teşvikiye Caddesi’nin kesiştiği yere yakın olan Şanzelize Butik, Merhamet Apartmanının üzerinde yer aldığı Teşvikiye Caddesi, karakol ve Alaaddinin dükkânının köşesi, kafamda bu haritadaki gibi kırmızıydı. O zamanlar adı Abdi İpekçi Caddesi değil, Emlak Caddesi olan sokak ve daha sonra adı “Celâl Salik Sokak” olarak değiştirilen ve Nişantaşlıların “karakolun sokağı” dediği sokak, Füsunların oturduğu Kuyulu Bostan Sokak ve bütün bu kırmızı sokaklara açılan yan sokakları da kendime yasakladım. Turuncuyla işaretli yerlere çok gerekliyse, içki içmemişsem ve bir dakikayı asla geçmeyecek kestirmeler için neredeyse koşarak ve hemen terk etmek üzere girebilirdim. Bizim ev ve Teşvikiye Camii, pek çok yan sokak gibi, dikkatli olmazsam aşk acısına kapılacağım turuncu renkli sokaklardaydı. Sarı sokaklarda da dikkatli olmam gerekiyordu. Onunla buluşmak için Satsat’tan çıkıp her gün Merhamet Apartmanına yürüdüğüm yol, FüsununŞanzelize Butikten eve giderken izlediği yol (bu yolu hep hayalediyordum) gibi acılarımı artıracak tehlikeli hatıralarla, tuzaklarla doluydu. O yollara girebilirdim, ama dikkat etmeliydim. Füsun ile olan kısacık ilişkimin başka mekânlarını da, mesela çocukluğumuzda kurban kesilen boş arsadan, cami avlusundayken uzaktan onuseyrettiğim köşeye kadar pek çok yeri de haritada işaretledim. Buharitayı aklımda hep hazır tutuyor, kırmızı sokaklara gerçekten hiç girmiyor, hastalığımın yavaş yavaş ancak böyle bir dikkatle geçeceğine inanıyordum.
Və özüm üçün belə bir tərif də çıxartdım: uzun-uzun abzaslar “mutlu idim“, “hatırlıyorum“, “cebime indirdim” felləri ilə bitirsə, deməli, siz Orhan Pamukun “Məsumiyyət Muzeyi” əsərini oxuyursunuz.
Əminəm ki, muzeyin özü olmasaydı, roman bu qədər sevilməyəcək və bu qədər məşhur olmayacaqdı. Və əgər bir gün İstanbula getsəm, məsumlaşmaq üçün üz tutacağım məkanlar arasında Çukurcumadakı qırmızı bina mütləq olacaq.
Yazıçının özü “Məsumiyyət muzeyi” haqda danışır: https://www.youtube.com/watch?v=hCgvb_extkE
p.s. “Siyasətə qarışmamaq” yəqin türk qardaşlarımızdan bizə keçmiş özəllikdir:
İstanbul’un büyük çoğunluğu gibi ben de siyaset ile hiç ilgilenmez, sokaklarda birbirlerini öldürenlerin savaşının kimseye yararı olmayacağını düşünür, siyasetin takımlar halinde hareket eden ve bizlere hiç benzemeyen acımasız bazı özel insanların meşgalesi olduğunu hissederdim.
