Parisi necə sevməli?

Əvvəllər Parisi sevmir və bir şəhər kimi qəbul etmirdim. Bilirəm, Bakıda yaşayıb böyümüş bir adam üçün bu etiraf “başından böyük qələt etmək” deməkdir. Yaşa dolduqca baxdığım filmlər və oxuduğum əsərlər göstərdi ki, Paris yalnız Eyfel qülləsindən ibarət deyil. Virtual da olsa küçələrində gəzdim, kafelərində qəhvə içdim, musiqiçilərinin nəğmələrinə qulaq asdım və “məhəbbət şəhəri” olduğunu qəbul etdim. Bu səyahəti ilk dəfə İrvinq Stounun Van Qoqu ilə etdiyimə görə ikiqat xoşbəxtəm.

 Fikrimin dəyişməsinə mütaliə etdiyim əsərlərdə Paris haqqında yazılanlar da səbəb olub. Onlardan  ən çox xoşuma gələnəri bölüşmək istərdim.

Robert Cordanla Maria (“Əcəl zəngi“) müharibə şəraitində qarşılaşır və bir-birlərinə aşiq olurlar. Onların münasibəti barədə oxuduqca bir daha şahid oldum ki, vəziyyət nə qədər ağır və dözülməz olursa-olsun, iki insan bir-birini sevirsə, mütləq gələcəklə bağlı planlar və arzular da olacaq. Sevən insan nikbin olur, gələcəyə ümidlə baxır, arzulamağı xoşlayır. Eynilə səhərə sağ çıxacağına əmin olmasa da, bir gün sevdiyi qadını Parislə tanış edəcəyinə bütün qəlbi ilə inanan Robert Cordan kimi: 

Orada elə mənzillər var ki, pəncərələri parka açılır və həmin pəncərələrdən bütün park görünür; dəmir məhəccərlər, ləklər, üstünə çınqıl tökülmüş cığırlar və cığırların arasındakı qazonların yaşıllığı, kölgəli ağaclar, irili-xırdalı fəvvarələr və indi çiçəklənməkdə olan şabalıd ağacları.
…
O parkda bir yer var, lap elə bil meşədir, orada dünyanın hər yerindən gətirilmiş ağaclar bitir və hər ağacın gövdəsində lövhə asılıb, orada həmin ağacın adı və hansı ölkədən gətirildiyi yazılıb.

Riçard Yeytsin “Dəyişikliklər küçəsi”ndə yaşayan cütlüyümüz Frenklə Eypril də rutindən xilas yolunu Parisdə görürlər. Onlar inanırlar ki, ya da belə desək daha doğru olar, onlardan biri digərini inandırır ki, Parisə getməklə həyatlarını yoluna qoya biləcəklər. Və hadisələrin gedişatında məlum olur ki, Paris bu qəhrəmanlarımız üçün çayda boğulanın əl atdığı sapan çöpündən başqa bir şey deyil. 

Париж! От одного лишь этого слова до самых пяток пробирала нежная дрожь, а память уносила в те времена, когда мир казался невесомо легким и чистым, словно незримая гордая птица, чьи лапки всегда отыщут место на лейтенантском погоне. О да, он помнил парижские улицы,  деревья,  волшебную  легкость  побед  по вечерам  («Хочешь  длинную,  Кэмпбелл? Ладно, а я беру маленькую… Привет, мамзель… Пардон, мамзель…») и утра, бездумные золотисто-голубые  утра  с  чашечками  горячего  кофе,  свежими  булочками  и  обещанием вечной жизни.
Пускай это было ребячеством, солдатским баловством, офицерским загулом, пускай. Но боже мой, если б оказаться там вместе с Эйприл Уилер! Чтобы пройти с ней по тем улицам, чувствуя в руке ее прохладные пальцы, подняться по лестнице серого обветшалого особняка, войти в просторную голубую комнату с вымощенным красной плиткой полом, услышать  ее  хрипловатый  смех  и  ее  голос («Неужто  вам  не  нужна  моя  любовь?»), ощутить ее лимонный запах и всю ее, когда он… когда она… о господи!
Боже, если б оказаться там с Эйприл Уилер всегда.


Paris! The very sound of the name of the place had gone straight to the tender root of everything, had taken him back to a time when the weight of the world rode as light and clean as the proud invisible bird whose talons seemed always to grip the place where the lieutenant’s bar lay pinned on the shoulder of his Eisenhower jacket. Oh, he remembered the avenues of Paris, and the trees, and the miraculous ease of conquest in the evenings (“You want the big one, Campbell? Okay, you take the big one and I’ll take the little one. Hey, Ma’m’selle… ’Scuse me, Ma’m’selle . . .”) and the mornings, the lost blue-and-yellow mornings with their hot little cups of coffee, their fresh rolls, and their promise of everlasting life.
And all right, all right; maybe that was kid stuff, soldier stuff, field commission stuff; all right. But oh God, to be there with April Wheeler. To swing down those streets with April Wheeler’s cool fingers locked in his own, to climb the stone stairway of some broken old gray house with her; to sway with her into some high blue room with a red-tiled floor; to have the light husky ripple of her laugh and her voice up there (“Wouldn’t you like to be loved by me?”); to have the lemon-skin smell of her and the long, clean feel of her when he—when she—oh Jesus.
Oh, Jesus God, to be there with April Wheeler.

Keçək Qustav Floberin “O ölmək, eyni zamanda Parisdə yaşamaq istəyirdi” dediyi Madam Bovariyə. Parisdə yaşamaq üçün bu qədər dəridən-qabıqdan çıxan, yanıb-yaxılan ikinci qəhrəman tanımıram. Parisli qadınlara oxşamaq üçün “ədəbsizlik” etməyə belə razı olan bu xanım siyahımızın “şərəfli” üçüncü yerinə layiq görülür.

Erix Maria Remarkın “Zəfər tağı“nın hər səhifəsində də bu şəhər var. “Paris elə şəhər idi ki, heç nəsiz vaxtını istədiyin kimi keçirə bilərdin” deyən yazıçının bu şəhərə duyduğu həm nifrət, həm sevgi romanın hər sətrində hiss olunur.

İndi Paris ayaqlarının altında idi. Ucu-bucağı görünməyən, işıqları sayrışan, sulara qərq olmuş Paris! Bu da onun küçələri, meydançaları… Gecəsi aylı, buludlu Paris! Bu da onun çələngə oxşayan bulvarları… Sarımtıl işığa bələnmiş yamacları, qüllələri, damları ilə özünü qaranlıqların qoynuna atmış Paris! Üfüqlərdən əsən külək, işıq saçan düzənliklər, gah ağaran, gah qaralan körpülər, Sena çayı, lap uzaqlarda onun üstündən oynayıb keçən şimşək, leysan yağış, maşınların saysız-hesabsız işıqları… Arı pətəyi kimi qaynar həyatı ilə gecəni döyüşə çağıran, altından milyon-milyon çirkli arxlar keçən, torpağın altındakı üfunətdən qidalanıb çiçəklənən, qoynunda xərçəng xəstəliyi gəzdirən, özü isə Mona Lizaya oxşayan Paris!

Mən də “dolma”, “Sarı gəlin”, “buta” mövzuları ilə milli dəyərlərimizi tanıtmaqda örnək olanlara oxşamaq istəyirəm. Azərbaycan ədəbiyyatında da Parisə getmək kimi bir arzusu olan cütlüyümüz var: Əli və Nino. Deməli, Əhmədlidə Toskanada yaşamaqla bağlı xəyallar qura bilərəm. 

 

– Üç-dörd gün döz, – deyə İlyas bəy Ninonun sakitləşdirirdi. Yalnız üç-dörd gün. Ondan sonra Əli xan yenə də yanınıza gələcək.
Nino sakitcə “bilirəm” – dedi. Biz əvvəl Tiflisdə qalacayıq, sonra da Parisə gedəcəyik. Bizim bağçalı bir evimiz olacaq, ikinci uşağımız da oğlan olacaq.
– Bəli, Nino, bax elə belə də olacaq…

Sən demə, sevmədiyim bir şeyi sevməyim üçün sevdiyim kəslərin həmin şey barədə gözəl sözlər deməsi kifayət imiş. Necə axmaq adamam.